w sprawie nauczania muzyki w szkołach ogólnokształcących

Zespół Ekspertów ds. Muzyki w Szkolnictwie powołany przez Polską Radę Muzyczną, uczestnicząc w zebraniu roboczym Pracowni Badań Muzyczno-Edukacyjnych Instytutu Muzyki i Tańca MK i DN, zwraca się do kierownictw resortów kultury, edukacji i szkolnictwa wyższego z gorącym apelem o poparcie i wprowadzanie w życie opisanych poniżej zabiegów merytorycznych i organizacyjnych, mających na celu długofalową, radykalną poprawę stanu umuzykalnienia społeczeństwa polskiego. Stan ten, jak wynika z kilkakrotnie przeprowadzonych badań, a co daje się łatwo zaobserwować w kontaktach zagranicznych, rażąco różni się na niekorzyść od stanu umuzykalnienia społeczeństw innych krajów. 

W chwili obecnej społeczeństwo polskie w kontaktach z wartościową muzyką (również w jej warstwach popularnych) dzieli się na dwie, hermetycznie oddzielone od siebie części: na środowisko o bardzo wysokich kompetencjach muzycznych skupione wokół profesjonalnych szkół muzycznych i stanowiące znikomy procent całości społeczeństwa oraz na ogromną większość, przez brak odpowiedniego przygotowania pozbawioną możliwości uczestniczenia w wartościowych zjawiskach muzycznej kultury. Tak radykalne zróżnicowanie dwóch części społeczeństwa względem podstawowych kompetencji muzycznych nie istnieje poza naszym krajem nigdzie na świecie i uzasadnia pytanie o to, w jakim stopniu przestrzegana jest w Polsce zasada równości obywateli pod względem dostępu do kultury i podstawowej edukacji muzycznej. 

W próbie przezwyciężenia zaistniałej sytuacji przedstawiamy poniżej cztery obszary działań, które w toku długotrwałych dyskusji uznaliśmy na obecnym etapie za szczególnie ważne. Przy tym uważamy, że ogólnie najbardziej istotną przyczyną kryzysu stały się niewłaściwe rozwiązania dotyczące kształcenia nauczycieli muzyki dla szkół ogólnokształcących.

1. Wprowadzenie innowacyjnego kierunku studiów pedagogicznych dla kształcenia nauczycieli muzyki w szkołach ogólnokształcących
Jak stwierdzono, obecne systemy kształcenia osób, które mają pełnić funkcje nauczycieli muzyki w szkołach ogólnokształcących, w sposób paradoksalny albo zakładają dramatycznie niski poziom wymagań co do ich kompetencji muzycznych (kształcenie interdyscyplinarne), albo przeciwnie, koncentrują się wyłącznie na wymaganiach co do ich muzycznego profesjonalizmu (kierunki artystyczne). Należy zatem opracować nowy, właściwy model kształcenia tej specjalności, poddać go publicznie krytycznej ocenie, dokonać porównań międzynarodowych i wdrożyć jako innowacyjny kierunek pedagogiczny. Ze względu na dramatyczną szczupłość kadry z wymaganego zakresu, początkowe wdrożenia mogą być dokonywane zapewne na jednej, lub co najwyżej na dwóch uczelniach. W początkowym okresie troska o dobór i kształcenie kadry akademickiej będzie stanowić dla tego kierunku problem najistotniejszy, należy bowiem pamiętać, że w uczelniach artystycznych dobór i awansowanie kadry pedagogicznej dokonywane były głównie na podstawie kryteriów artystycznych. Jak się wydaje, zabezpieczenie właściwych kwalifikacji kadry nowego kierunku, zwłaszcza w początkowym okresie, powinno uwzględniać efektywną współpracę międzynarodową.

2. Organizowanie studiów podyplomowych z pedagogiki dla absolwentów specjalności muzycznych, którzy pragną zostać nauczycielami muzyki w szkołach ogólnokształcących
W latach ubiegłych wielokrotnie organizowano kursy i studia podyplomowe dla nauczycieli różnych specjalności pragnących uzyskać uprawnienia do nauczania muzyki. Na kursach tych nauczanie dotyczyło wiedzy i praktyki muzycznej. Niestety, uczestnicy tych kursów nie mieli na ogół żadnego wcześniejszego przygotowania w zakresie muzyki, ani też nie badano ich predyspozycji słuchowych. Krótki czas trwania kursów, czy studiów podyplomowych, wystarczający do nabycia przez uczestników kompetencji w nauczaniu nowych przedmiotów, okazał się zdecydowanie niewystarczający dla potencjalnych nauczycieli muzyki. Studia te nie zapewniały im umiejętności praktycznego operowania materiałem muzycznym, które mogłyby uczynić prowadzone przez nich lekcje efektywnymi i interesującymi dla uczniów.
Obecna propozycja oparta jest na założeniu odwrotnym do poprzedniego. Wiedza i umiejętności każdego absolwenta wyższej uczelni muzycznej (a także średniej szkoły muzycznej) są wystarczające do tego, by interesująco realizować program szkolnych zajęć muzycznych. Tym, czego z pewnością może danemu absolwentowi brakować, jest wiedza z zakresu pedagogiki, psychologii i praktyki szkolnej w szkole ogólnokształcącej. Wiedza z tych dziedzin w zakresie niezbędnym dla nauczyciela może mu być przekazana w czasie kilku lub kilkunastu miesięcy, natomiast opanowanie wiedzy i praktyki muzycznej, niezbędnej dla nauczyciela muzyki, wymaga z reguły dłuższych i bardziej intensywnych studiów.

3. Stopniowe przejmowanie zajęć muzycznych w klasach 1 – 3 od nauczycieli kształcenia zintegrowanego przez w pełni kwalifikowanych nauczycieli muzyki 
Jak stwierdzono na podstawie badań, dzieci w wieku do około 9 lat są w szczególny sposób uwrażliwione słuchowo: rozwijają zdolność śpiewania oraz pozytywnie reagują na muzykę i to niekoniecznie tę najniższych lotów, która po przekroczeniu przez nich wieku krytycznego staje się często ich jedynym kontaktem z kulturą muzyczną. Według wielu opinii, obserwowana obecnie zapaść powszechnego umuzykalnienia w Polsce została spowodowana przede wszystkim przez powierzenie nauczania muzyki w klasach I-III osobom niedostatecznie przygotowanym muzycznie. Obecnie w instrukcjach do realizacji programu zajęć muzyki w klasach I-III, prowadzonych najczęściej przez nauczyciela kształcenia zintegrowanego, umieszczono wyjaśnienie, że można ich realizacje powierzyć specjaliście. Słowo „można” powinno być zastąpione słowem „należy”, a starania o realizacje zaleceń przez dyrektora szkoły winny być sprawdzane przez kuratora. 

4.Opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu animacji muzycznej środowisk młodzieży szkolnej drogą współdziałania z artystami o wysokiej kompetencji muzycznej. 
Proponowany program przewiduje zorganizowanie udziału czynnych artystów-muzyków w szkolnym procesie edukacji muzycznej, przy czynnym współdziałaniu zatrudnionych w szkole nauczycieli muzyki i wsparciu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Za wzorcowe rozwiązanie w tym zakresie proponuje się przyjąć opracowany w Instytucie Muzyki i Tańca i próbnie wdrożony projekt „Artysta w szkole”.

Przewodniczący Zespołu Ekspertów
Przewodniczący Polskiej Rady Muzycznej 
Andrzej Rakowski Krzysztof Knittel 

Warszawa, wrzesień 2012